أُبَيّ بن کعب بن قیس بن عبید بن زید بن معاویة بن عمرو بن مالک بن النجار الأنصاری النجاری.
مکنی به ابوالمنذر و ابوالطفیل و ملقب به سیّدالقراء.
یکی از صحابۀ کِبار و از اصحاب عقبۀ ثانیة و از کُتّابِ وحی. او غزوۀ بدر و دیگر مشاهد را دریافته است و رسول صلی الله علیه و آله بدو فرمود :
لیهنئک العلم اباالمنذر.
و نیز فرمود :
ان ّ الله امرنی ان اقرء علیک.
و عمر بدو سیدالمسلمین میگفت!
و گویند رسول صلوات الله علیه نیز بدواین خطاب میکرد!
و ائمۀ احادیث او را در صحاح آورده اند و مسروق او را یکی از شش تن اصحاب فتیا میشمارد.
واقدی گوید :
او نخستین کس است که برای رسول اکرم کتابت کرد و هم اوست اوّل کس که در آخر نامه ها ((کَتَب َ فلان بن فلان)) را در عرب مرسوم داشت
و از اصحاب رسول عمر و ابوایوب و عبادة بن الصامت و سهل بن سعد و ابوموسی و ابن عباس و ابوهریره و انس و سلیمان بن صرد و جز آنان از او روایت کرده اند
و وفات او را به سال ١٩ و٢٠ و٢٢ ه.ق. گفته اند و در آن وقت عمر گفت :
امروز سیّد مسلمانان بمرد.
و بعضی گفته اند مرگ او به روزگار خلافت عثمان در سال ٣٠ ه.ق. بود و شهاب الدین ابوالفضل احمدبن علی بن محمد معروف به ابن حجر عسقلانی در کتاب الاصابة فی تمییزالصحابة گوید : قول اخیر اثبت اقوال است.
و پسر او طفیل اُبَيّ نیز از پدر خویش روایت کند.
و اُبَيّ پیش از زید بن ثابت به کتابت وحی مأمور گردید.
و حاجی خلیفه نسخۀ بزرگی از تفسیر بدو نسبت میکند و میگوید آن را ابوجعفر رازی از ربیع بن انس و ربیع از ابی العالیه و او از ابی بن کعب روایت کند و این اسنادی صحیح است و ابيّ  یکی از چهار کس است که قرآن را گرد کردند به زمان رسول صلوات الله علیه.

أُبَي بن كَعْب
(...- 21 ه.ق. ...- 642 م.)
أبي بن كعب بن قيس بن عبيد،
من بني النجار،
من الخزرج،
أبو المنذر:
صحابي أنصاري.
كان قبل الإسلام حبرا من أحبار اليهود،
مطلعا على الكتب القديمة،
يكتب و يقرأ - على قلة العارفين بالكتابة في عصره -
و لما أسلم كان من كتّاب الوحي.
و شهد بدرا و أحدا و الخندق و المشاهد كلها مع رسول الله صلّى الله عليه و سلّم
و كان يفتي على عهده.
و شهد مع عمر بن الخطاب وقعة الجابية،
و كتب كتاب الصلح لأهل بيت المقدس،
و أمره عثمان بجمع القرآن، فاشترك في جمعه.
و له في الصحيحين و غيرهما 164 حديثا.
و في الحديث :
أقرأ أمتي أبيّ بن كعب.
و كان نحيفا قصيرا أبيض الرأس و اللحية.
مات بالمدينة.